Zonder geld geen energietransitie, en zonder banken geen geld. Maar betekent dat ook banken dat een doorslaggevende rol spelen in de transitie naar een duurzamere samenleving? Wat kunnen financiële partijen eigenlijk doen om de energietransitie te bevorderen?
Tekst: Sjors Rodenburg
Daarover ging het twaalfde FD Energiedebat op dinsdag 27 januari op het hoofdkantoor van ABN Amro op de Amsterdamse Zuidas. Aan de hand van drie stellingen debatteerden energiespecialisten, onderzoekers, ondernemers en bankiers over de vraag hoe banken en andere financiële instellingen de energietransitie een boost kunnen geven.
Tegen de plinten
Na een presentatie van een nieuw rapport (PDF) over de rol van banken in het algemeen en die van ABN Amro in het bijzonder was het tijd voor de eerste stelling: voor het waarmaken van de ambities is meer geld nodig. Grote onzin, zei Ed Nijpels, oud-politicus en voorzitter van de Borgingscommissie Energieakkoord die erop moet toezien dat de doelstellingen worden bereikt. ‘Het geld klotst achter de toonbank.’
Ondanks dat er volgens de VVD’er genoeg geld is, bungelt Nederland bijna helemaal onderaan de Europese lijstjes. Maar daar gaat verandering in komen, verzekerde Nijpels. De in oktober vorig jaar opgerichte Nationale Investeringsinstelling maakt het voor pensioenfondsen en verzekeraars makkelijker om in Nederlandse projecten te investeren. ‘Die gaat ervoor zorgen dat de barrière tussen de projecten en de financiering wordt geslecht.’
Clean trillion
Maar volgens Rens van Tilburg van het Utrecht Sustainable Finance Lab moeten de investeringen om de klimaatdoelstellingen van 2030 te halen wereldwijd verviervoudigd worden. ‘Er zingt een bedrag van duizend miljard dollar per jaar rond’, vertelde de onderzoeker. ‘De clean trillion. Op dit moment zitten we op zo’n 250 mrd dollar. Dat laat wel zien hoe groot de uitdaging is. Bovendien is het bedrag sinds de crisis van 2008 teruggelopen.’
Rick Bosman, onderzoeker bij het Dutch Research Institute for Transitions (DRIFT), vindt dat banken hun investeringen in niet-hernieuwbare energievormen direct moeten stoppen. ‘Iedereen die nu nog een kolencentrale financiert, draagt bij aan het naar de knoppen helpen van de planeet.’ Maar dat is te kort door de bocht, reageerde ABN-econoom Hans van Cleef. ‘Wij financieren de reëele economie en die bestaat nog voor een groot deel aan fossiele brandstoffen.’
In het donker zitten
De tweede stelling ging over de vraag of de energietransitie een uitstekende businesscase is. Hier was de Belgische energieondernemer Maarten Michielssens het mee eens. ‘Absoluut’, zei hij stellig. ‘Zonnepalen worden overal zwaar overgesubsideerd. Ik loop dagelijks het risico om tussen vijf en acht in het donker te zitten. Enkel en alleen omdat al mijn buren zonnepanelen hebben.’
Ook ABN Amro ziet kansen in de hernieuwbare energie. Zo neemt het deel aan Gemini, een offshore windpark van 600 MW ten noorden van Schiermonnikoog dat totaal zo’n € 2,8 mrd kost. Hoeveel ABN investeert wil de bank niet zeggen. Wel is bekend dat slechts 15% van de investeringen wordt gedaan met Nederlands geld. De rest komt van banken uit Japan, Canada en andere Europese landen
Enorme schraaptocht
Hoewel Nijpels vanzelfsprekend enthousiast is over Gemini, is hij teleurgesteld in de Nederlandse deelname. ‘Meer Nederlands geld zou wel mooi zijn. Het is een enorme schraaptocht geweest om dat geld bij elkaar te krijgen. Nederlandse financiers zijn wat terughoudender, en dan druk ik me netjes uit.’ Bosman was een stuk feller: ‘Als de energietransitie zo’n goede businesscase is, waarom zitten we dan nog op 4,5%?’
ABN-bankier Floris Lyppens, die nauw betrokken was bij het miljardenproject, richt zich liever op de toekomst. Want die ziet er een stuk rooskleuriger uit. ‘Bij toekomstige projecten staan alle grote banken in de rij om mee te doen’, wist hij. ‘In het verleden voerde Nederland een ad-hocbeleid. Nu voeren we een consistente aanpak gericht op de lange termijn. Er wordt veel beter nagedacht hoe projecten uitgerold moeten worden.’
Weekendje crowdfunden
Stelling drie ging meer in op de rol van banken: kunnen zij bij de energietransitie meer zijn dan alleen financier? Michielssens is al lang blij als ze überhaupt willen financieren. Als voorbeeld noemde de Belg een case waarbij hij alle lampen van 72 watt wilde vervangen door duurzame LED-lampen van 24 watt. ‘Een slimme investering, zou je zeggen, want de terugverdientijd is een jaar, maar banken voelen zich er niet veilig bij.’
Heel herkenbaar, zei Yme Bosma, investeerder en programmadirecteur van het Rockstart Smart Energy Programma, die vorig jaar tegen een soortgelijk probleem opliep. ‘Ik begeleidde een bedrijf dat duurzame wasmachines tegen een vast maandtarief aanbiedt. We hebben drie maanden bij banken rondgelurkt. Zonder succes, maar in een weekendje crowdfunden was het wel gebeurd.’ Hij ziet de banken vooral als financiers van miljoen- en miljardenprojecten.
Aggregatie van projecten
Daar was DRIFT-onderzoeker Bosman het helemaal mee eens. Juist daarom moeten we op zoek naar nieuwe financieringsmodellen, riep hij op. ‘De energievoorziening is aan het decentraliseren. Iedereen schroeft zonnepanelen op zijn dak. Dat is fundamenteel anders dan een kolencentrale financieren. We moeten op zoek naar een model dat al die duizenden kleine projectjes bundelt.’
Dit gebeurt al in andere landen, wist Rockstarter Bosma, die met twee start-ups werkt die allerlei kleinschalige duurzame energieprojecten bundelen en vervolgens verkopen aan banken. ‘Toch is daar het risicoprofiel net iets anders dan wanneer ze in een windmolenpark met gegarandeerde inkomsten investeren.’ De Belgische ondernemer hield vast aan zijn LED-lamp. ‘Een lamp van 24 watt zal nooit 100 watt verbruiken’, zei hij . ‘In het slechtste geval gaat ie niet branden, maar dan bespaar je nog meer.’
